Öfke kontrolünü sağlamak, hayatı cehenneme çevirmek yerine daha güzel yaşamak adına adım atmak gerekiyor. Böylece yaşadığımız kötü olaylar unutulan anılara dönüşebiliyor. Çok fazla sinirlenip, öfkelendiğimizde neler yapmamız gerektiğini Yeditepe Üniversitesi Hastanesi’nden Psikiyatri Uzmanı Doç. Dr. Hakan Atalay ile konuştuk.
Öfke nedir?
Öfke, saldırganlığın etkinleştiğini haber veren temel duygu durumudur. Genellikle hafif hallerinde sinirlilikle kendini gösterir, bir üst derecesi kızgınlıktır; düşünsel boyutu güçlenip karmaşık ve sürekli hale geldiğinde nefrete dönüşmüş demektir.
İnsan neden öfkelenir?
Öfkenin temel işlevi acı ya da huzursuzluk kaynağını yok etmektir. Büyüdükçe, doyumu engelleyen durumu ortadan kaldırmak için öfkeleniriz. Başka bir deyişle, çocukken, bize bakım veren kişinin özlenen doyum durumunu yeniden oluşturması için bir çağrı olarak öfkeyi kullanırken, gelişimin sonraki evrelerinde bize derin hüsran/engellenme ya da acı yaşatan kaynağı yok etmek amacıyla öfkeleniriz. Yaşımıza, kişilik özelliklerimize, ortama, vs. bağlı olarak, acıktığımızda hemen gelmeyen yemek için, oyuna alınmadığımız için, ciddiye alınmadığımız için, görmezden gelindiğimiz için, sözümüz dinlenmediği için... vb. çeşitli nedenlerle öfke duygusu ortaya çıkar.
Öfke kontrolü nedir ve nasıl sağlanır?
Toplumsal varlıklar olmamızdan dolayı, her duygumuzu her an ve her biçimde ifade edemeyiz. Öfke de çok sık hissediliyor olmasına rağmen, bireye veya topluma vereceği çeşitli zararlı sonuçlarından dolayı denetlememiz gereken bir duygudur. "Keskin sirke küpüne zarar verir", "Öfkeyle kalkan zararla oturur" gibi atasözlerimiz bu inancı yansıtır.
Sinirbilim açısından bakıldığında, duyguların daha fazla işlendiği beynin alt ve orta merkezlerinden kaynaklanan anlık öfke duygularının, daha fazla düşünmeye ağırlık veren üst merkezlerce denetlendiğine inanılır. Genetik, biyolojik, vb. etkenler bu boyutta incelenir.
Psikolojik açıdan bakıldığında ise, öfkenin öğrenme davranışlarıyla ya da erken yaşlardaki anne-baba ile çocuk etkileşimleriyle biçimlendiği söylenebilir. Yetiştirme tarzı, çocuklukta yaşanan sıkıntılar, vb. yaşantısal etkenler de bu boyutta incelenir.
Öfke denetimi nasıl yapılır?
İlaç, duygu ifadesini erteleme, içinden sayma, "olay yeri"nden uzaklaşma, toplumsal beceri eğitimi, vb. gibi pratik yöntemlerle olabilir.
Sadece öfke kontrolünü ya da daha geniş olarak kişinin kendisini tanımasını ve geliştirmesini amaçlayan kısa ya da uzun süreli; bireysel ya da grup psikoterapilerle sağlanabilir. Bu grup tedavilerin ilkinde öfke duygusu ve ifadesi üzerinde odaklanılırken, ikincisinde öfke denetimi "ben"in (ya da "benlik"in) gelişip güçlenmesinin sonucu olarak ortaya çıkar.
Günlük hayatta uygulanabilir bir tavsiyeniz var mı?
Erişkin insanlar olarak görevimiz duygularımızı ham halleriyle ifade etmek değil, onları işleyerek yansıtmaktır. Öfke de böyledir. Bu amaçla yapılacak temel iş, kendimizi ve tabii ki, duygularımızı daha iyi tanımak ve ilişkilerimizde buna uygun bir tarz geliştirmektir. Her yerde ve zamanda insanlığın fikir dünyasının temel düsturu “Kendini bil” olmuştur.
Buradan yola çıkarak, şunu söyleyebiliriz: Eğer günlük hayatta öfke sorunları yaşıyorsak, önce, söz konusu öfke duygusunun hangi koşullarda, kimlere karşı daha yoğun biçimde ortaya çıktığını gözlemlemek, sonra da bu alandaki hassas noktalarımızı saptayıp kendimizi geliştirmeye çalışmak ve bunu da ilişkilerimize taşımak iyi bir yol olabilir.
Örnek verecek olursak: Diyelim ki eşiyle sık sık tartışmalar yaşayan kişi, öfkeyle başa çıkmak istiyorsa, önce hangi konuların kendisini bu kadar öfkelendirdiğini, bu duygularda kendisinin nasıl bir rolü olduğunu görmeli, güçlü ve zayıf noktalarını gözden geçirmeli ve konulara başka açılardan, diyelim ki eşinin bakış açısından da bakma denemeleri yapmalıdır. Bu konuda kendisini geliştirene kadar da anlık duygularını ifade etmek yerine, gerginliğin yükseldiği anlarda durup “Bu konuyu yeniden düşünelim” demeye kendisini alıştırmalıdır. Bunu yapmak ilk başlarda kolay olmasa da, giderek ustalaştığını fark edecektir. Burada sorun, konuyu geçiştirip sonra bir daha geri dönmemek olabilir. Oysa tersine, duyguların yoğunluğu geçtikten ve her iki yan da kendi davranışları üzerinde yeniden düşündükten sonra sakin bir kafayla yeniden konuşmak daha iyi bir yol olabilir.
Bütün bunları yaptığımız halde karşımızdaki kişi öfkeli tavırlarını sürdürür ve bu konuda kendi davranışları üzerine düşünmeye yanaşmazsa, o ilişkiyi yeniden düşünmekte yarar olabilir. Aksi halde ilişki farkında olmadan zalim-mağdur kalıbına sıkışıp kalabilir.
Yorumlar