Subliminal yani bilinçaltı mesajlarından haberiniz var
mı? Gerçek ihtiyaçlarınızı size
bildiren bir liste yoksa çoğu zaman olduğu gibi, marketten, sepetinizde
ihtiyacınız olmayan bir dolu ürünle çıkar mısınız?
Bilinçaltınızı
etkilediği hatta hayatınızı değiştirdiğini iddia eden yayınlarla
karşılaşmışsınızdır. Bilinçaltı yani subliminal mesajlar konusunda Yıldırım
Beyazıt Üniversitesi Fizyoloji Anabilim Dalı öğretim üyesi Doç. Dr. Sinan Canan, merak edilenleri yanıtladı.
Bilinçaltı (Subliminal) mesaj nedir?
Subliminal ya da bilinçaltı mesajlar, kişilerin
bilinçli algı düzeylerine ulaşmamasına rağmen zihinlerinde ve davranışlarında
ölçülebilir etkiler yaratan mesajlar için kullanılan genel bir tanımlamadır.
Sanıldığı gibi subliminal mesajların görüntü yahut seslerin içine gizlenmiş mesajlardan
oluştuğu durumlar aslında çok nadirdir. Esas subliminal mesajlar cinsellik,
renk kodları ve diğer dikkat çekici unsurlar üzerinden "doğrudan"
uygulanmaktadır. Örneğin; bir lokantada ağırlıklı olarak kırmızı renk
kullanılması, iştah açıcı özelliğinden dolayı belirgin bir subliminal mesajdır.
İlk ne zaman bu mesajlar bulundu ve kullanıldı?
Subliminal mesajların meşhur olması 1950'lerde
Amerika'da uygulandığı iddia edilen ama sonra asılsız olduğu bizzat iddia
sahibi tarafından itiraf edilen ilginç bir fikre dayanıyor. İddiaya göre,
sinema filminin içine tek bir kare şeklinde ilave edilen "Coca Cola
iç" şeklindeki yazılar, gözle algılanamasa bile, bilinçaltında "Cola
içme isteği" uyandırabiliyordu. Daha sonra böyle bir denemenin iddia
edilen etkiyi yaratmadığı gösterilse de, insanların bu tip mesajlarla
yönlendirilebileceğine dair korku, hızla kamuoyunu sardı. Fakat daha geniş
anlamda subliminal mesajlar, reklamcılık kadar eskidir ve her türlü ürün ve
hizmetin reklamında uzun yıllardır başarıyla kullanılmaktadır.
Subliminal mesaj nerelerde ve nasıl kullanılıyor?
Ağırlıklı olarak reklam alanında kullanılıyor. Fakat
siyasi ve ideolojik propaganda aygıtlarında da bu tip mesajlara çokça yer
verilir.
Etkisi geçici mi yoksa kalıcı mı?
Subliminal mesajlar zannedildiği kadar büyük etkiye
sahip değildir. Etki, hedef kişilerin koşullanmaları yaşam tarzları ile
yakından bağlantılıdır. Günlük yaşamımızın çoğunu bilinçsiz ve otomatik
hareketlerle geçirdiğimiz için, bu tip mesajlarla ne kadar çok karşılaştığımızı
pek fark edemeyiz. Fakat bir süpermarkette alışveriş ederken bile, çoğu zaman
bilinçsizce sepetimize doldurduğumuz ürünlerle ilgili verdiğimiz kararların altında,
duygusal beynimize işlenmiş eski veya yeni mesajların etkileri büyüktür.
Bu mesajların uygulanması yasal mıdır?
Bu konuda bildiğim bir yasal düzenleme yok.
Söz edildiği gibi çok fazla bu mesajlar kullanılıyor
mu yoksa hurafe mi?
Hurafe kısmı, yani "gizli ses ve görüntülerle
insanlara istemedikleri şeyleri yaptırabilme" faslı, aslında oldukça zayıf
etkiye sahip bir uygulamadır. Fakat cinsellik, zenginlik, kişisel başarı ve güç
üzerinden verilen subliminal mesajlar sandığımızdan çok daha güçlü etkiye sahiptir.
İçecek firmalarının milyonlarca doları bu tip reklamlara yatırması da bundan
dolayıdır. Kısacası, asıl korkmamız gereken "gizli" mesajlar değil,
gayet aşikar olan subliminal göndermelerdir.
Bilinçaltına hükmetmek bu kadar kolay mı?
Beynimize akan verilerin büyük çoğunluğu bilincimize
geçmeden süzülür; fakat bunların büyük bir çoğunluğunun davranışlarımız ve
fizyolojimiz üzerinde ölçülebilir etkisi vardır. İnsanlar, özellikle tüketim
alışkanlıklarında ve günlük tercihlerinde, bir çoğumuzun yaptığı gibi
"otomatik pilot" durumunda davranıyorlarsa, subliminal mesajlara da
açık haldedirler ve özellikle bu reklam ve enformasyon çağında bundan
korunmanın kolay bir yolu yoktur. Fakat bilinç, neyi nasıl yaptığı ve
kararlarını nasıl verdiği üzerine yüksek kontrol sahibi olacak şekilde eğitilmiş
ise, çevreden gelen bilinçaltı veya üstü mesajlar ikinci derecede önemli hale
gelir. Bu durumu, market alışverişine elinizde belirli bir alışveriş listesi
ile gittiğiniz ve liste dışında hiç bir şey satın almadan çıktığınız o ideal
duruma benzetebiliriz. Eğer elimizde "gerçek ihtiyaçlarımızı" bize
bildiren bir liste yoksa çoğu zaman olduğu gibi, marketten, sepetimizde
ihtiyacımız olmayan bir dolu ürünle çıkarız. Zira otomatik pilotta kontrolü ele
alan irrasyonel ve duygusal itkilerimiz, bizi her türlü mesaja karşı açık hale
getirir. Ne istediğini bilen, seçimlerini bilinçli olarak yapan insanların
subliminal mesajlardan da korkmalarına gerek yoktur.
Konu hakkında önereceğiniz kaynaklar nelerdir?
Bu konuda iki adet kitap tavsiye edebilirim: Bunlardan
biri Buy-ology (Martin Lindstrom) ve Kara Anı (Jonah Lehrer). Bu kitaplar
doğrudan subliminal mesaj konusu üzerinde olmasa da, konu hakkında gerçekten
geniş bir perspektif kazanmamızı sağlayacaktır.
Yorumlar